Onderland

Het boek Onderland gaat over de binnenwereld, of zo je wilt onder-wereld, van mensen die ernstig misbruik en/of mishandeling hebben meegemaakt. Je kunt er alleen komen als je iets ergs hebt meegemaakt en de bewoners hebben ieder hun eigen manier gevonden om met hun herinneringen om te gaan.

Onderland vs. Wonderland

De titel doet sterk denken aan de klassieker Alice in Wonderland en het boek vertoont hiermee wel enige gelijkenis. Waar Alice echter terechtkomt in een min of meer vriendelijke omgeving, waar welliswaar alles anders is dan in haar bovenwereld, is de omgeving in Onderland eerder sinister.

Onderland is thuis

Hierin ontstaat een voor slachtoffers van seksueel misbruik een herkenbaar fenomeen. De dreiging vanuit de verschillende nachtmerries van de bewoners van Onderland lijken sterk op wat zij zelf hebben meegemaakt en voelen dan ook als een soort van thuis. De bewoners begrijpen elkaar en de hoofdpersoon vindt hier dan ook meer begrip en empathie dan in de bovenwereld. Onderland is een plek om naartoe te ontsnappen.

Dissociatie en andere oplossingen

Er niet zijn, zodat je wat er gebeurt niet meemaakt. Ontsnappen aan de herinnering van wat er gebeurd is, op welke manier dan ook. Dat is hoe de bewoners van Onderland hun jeugd overleefd hebben. Voor de één is dat een fantasiewereld waarin elke dag het Zwanenmeer wordt opgevoerd, voor de ander is het de dreunende beat op een dansfeest en een derde gebruikt kunst. De hoofdpersoon leert dat er veel manieren zijn om te ontsnappen, maar ook dat het mogelijk is om niet meer bang te zijn voor wat er in het verleden is gebeurd.

Terug naar de werkelijkheid. Of toch liever niet?

Goedwillende therapeuten trekken aan de bewoners van Onderland, om terug te komen naar de alledaagse werkelijkheid. De bewoners hebben allerlei manieren gevonden om aan deze goede bedoelingen te ontsnappen. De hoofdpersoon zoekt naar een manier terug naar de werkelijkheid, maar, als zij deze op de laatste pagina ontdekt, keert ze om en trekt zich terug in Onderland. Het land waar de waarheid er gewoon mag zijn.

Aanklacht tegen ‘Bovenland’

Ik vind het moeilijk om het boek te duiden. Enerzijds is het boek een aanklacht tegen hoe de maatschappij omgaat met slachtoffers van seksueel misbruik, al is dit niet op elke pagina evident. Het blijkt vooral uit het feit dat de bevolking van Onderland er massaal voor kiest om daar te blijven, in plaats van het liefdeloze ‘Wij weten wat goed voor je is’ van hulpverleners en anderen in de bovenwereld. In die zin is het boek herkenbaar voor veel lotgenoten die in de mangel van de hulpverlening terecht zijn gekomen. De enige hoop die het boek lijkt te bieden is dat er mensen zijn (lotgenoten) die je wél begrijpen.

Gemengde gevoelens over Onderland

Ik heb het boek in twee dagen uitgelezen en het laat me achter met gemengde gevoelens. Het boek is rauw, de scenes die het beschrijft, hoewel niet gedetailleerd, zijn expliciet. Het schuwt niet om te benoemen wat het werkelijk is, dat vind ik er fijn aan. Het boek heeft ook prettige illustraties waardoor het een beetje luchtiger wordt.

Niet onverdeeld enthousiast

Toch ben ik niet onverdeeld enthousiast en dat is vooral omdat, nu ja, gevangen blijven in Onderland is, voor mij, geen manier van leven. Het is overleven. Toch begrijp ik goed dat wat ik voor het gemak maar Bovenland noem, de bewoners van Onderland bijzonder onaantrekkelijk voorkomt. Mijn conclusie daarover is echter een andere dan die van de auteur. Ik denk dan: ‘We moeten Bovenland maar veranderen.’

Pluspunten:

• leest vlot
• rijk geillustreerd
• belangrijk thema (langetermijneffecten van ernstig trauma)
• herkenbare verhalen
• creatieve strategieën om te overleven

Minpunten:

• hulpverlening (en heel bovenland) wordt als één geheel weggezet
• weinig hoopgevend voor bovenlanders.

Voor wie is Onderland geschreven

Voor mensen die zijn vastgelopen in de traditionele hulpverlening biedt dit boek veel herkenning. Zij die zelf al stevig aan de slag zijn met hun eigen traumalandschap zal het zeker ook aanknopingspunten geven om mee aan het werk te gaan. Zoek je een ander soort boek: Kijk hier voor boeken van uitgeverij Ivonne Meeuwsen.

Hulpverleners

Hulpverleners die open staan om op een andere manier te gaan kijken naar overlevingsvaardigheden van slachtoffers van seksueel misbruik, zou ik dit boek zeker aanbevelen. Raak je geïnspireerd door het boek om het anders te gaan doen? Overweeg dan om de opleiding ‘Hulp bieden na seksueel misbruik’ te komen doen.