Herbelevingen en hertraumatisering

Het onderscheid tussen herbelevingen en hertraumatisering

Een herbeleving is een hevige, levendige herinnering van een pijnlijk, traumatiserend moment. Een herbeleving wordt veroorzaakt door een trigger. Een trigger bestaat uit een onderdeel van de traumatiserende gebeurtenis (soms een klein, onbelangrijk detail). Of een herbeleving je hertraumatiseert, ligt aan hoe je in staat bent om met die herbeleving om te gaan. Als je de herbeleving ondergaat en je hebt nog niet geleerd hoe je er anders mee om kunt gaan, de ervaring van de herbeleving voelt nog nét zo echt en nét zo verlammend als de eerste keer, dan spreek je van een hertraumatisering.

Herbelevingen kunnen de sleutel tot heling zijn

Wanneer je een herbeleving anders kunt gaan ervaren, verander je de impact die het trauma heeft op je leven. Dat doe je door naar het trauma toe te gaan, het vanuit je volwassen zelf te bekijken en er anders in te gaan staan. De meeste mensen hebben hier hulp van een ervaringsdeskundige of therapeut bij nodig. Al is het maar om het niet alleen te hoeven doorstaan.

Herbeleven? Liever niet in een onveilige situatie

Als je in een herbeleving gaat door een trigger, en je bent in een onveilig situatie of met mensen die je niet vertrouwt, dan wakkert de herbeleving alleen maar meer angst aan. Je handelt zoals je toen handelde (of níet handelde). Dat resulteert in hertraumatisering: Je beleeft de traumatische ervaring opnieuw en wéér sta je er alleen voor. In het ergste geval gaat er iemand opnieuw over je grenzen. En soms ben je zelf degene die jouw grenzen niet kent en respecteert.

Herbelevingen in het dagelijkse leven

Natuurlijk heb je niet altijd in de hand waar en wanneer je in een herbeleving schiet. Je komt in je dagelijkse leven nou eenmaal situaties tegen die je aan het misbruik zullen herinneren. Een trigger is dus niet altijd te voorkomen. Wel is het bíjna altijd mogelijk om aan de situatie te ontsnappen. Door bijvoorbeeld even naar de wc te gaan, om jezelf ‘bij elkaar te rapen’.

Steun bij herbelevingen

Zeker in de beginfase van verwerking kun je, als je jouw trauma’s gaat herbeleven, ondersteuning gebruiken. Dit kan een therapeut zijn of een ervaringsdeskundige: iemand die je kan helpen om er ín te gaan, maar ook om er weer uit te komen. Daarbij is het heel belangrijk dat je die persoon kunt vertrouwen. Maar juist vertrouwen is vaak diep beschadigd geraakt. Eerst moet je dus werken aan vertrouwen.

Oefenen met vertrouwen

Vertrouwen kun je alleen maar in je eigen tempo opbouwen en meestal gaat dat langzaam. Je probeert eens wat, je vertelt eens wat en als de therapeut ‘goed’ reageert, dan kun je een klein beetje meer ademhalen. Je voelt je begrepen en minder alleen. Langzaam bouw je op die manier wat vertrouwen op en durf je steeds meer van jezelf te laten zien.

Niet te snel naar herbeleving van het trauma

De taak van de therapeut is om goed te luisteren en om het tempo van jou te volgen. Tegelijk kan de verwerking alleen maar plaatsvinden als je ook werkelijk naar het trauma toe gaat. Dat mag in kleine stapjes, net waar je aan toe bent, maar je bent wél aan het werk. Voor de therapeut betekent dit vaak: geduld en op zijn handen zitten. Wachten totdat er een opening is, tot er meer ruimte komt. In de tussentijd is er werk te doen aan kleine dingen. Dagelijkse dingen waar je tegenaan loopt, die vaak een gevolg zijn van de langetermijneffecten van het seksueel misbruik. Als de therapeut je kan helpen dit te duiden, dan bouw je langzaam vertrouwen in de therapeut op en kan het diepere trauma langzaam ontbloot worden.

Herbelevingen kun je inzetten!

Herbelevingen kunnen helend zijn, als je er op het moment van de herbeleving anders mee om kunt gaan dan je in de originele situatie deed. Als er een ondersteuner bij is, dan kantelt de situatie al: Je bent niet alleen, maar met iemand die je vertrouwt. Als je daarnaast, in de beginfase van therapie, al één en ander aan hulpmiddelen hebt geleerd dan kun je gedoseerd gaan herbeleven.

Gedoseerd herbeleven

Het hart van de therapie is volgens mij het gedoseerd herbeleven en naar aanleiding van die herbeleving het herkaderen van de traumatische ervaring. De therapeut helpt je om de herbeleving in te gaan, door mee te kijken naar triggers die jou al bekend zijn. Daarmee kun je een herbeleving zelf triggeren. Er is een groot verschil tussen een spontane, getriggerde herbeleving die je alleen maar ondergaat en een gedoseerde herbeleving waar je controle over hebt en keuzes in maakt. Daarvoor is het van belang om hulpmiddelen paraat te hebben:

  • zinnetjes waarmee je jezelf gerust kunt stellen
  • ademhalingsoefeningen
  • grondingsoefeningen
  • manieren waarmee je jezelf (of waarmee jouw therapeut jou) terug kan halen naar het hier en nu, als je in paniek dreigt te raken

De herbeleving veranderen, het trauma helen

Het verleden kan je niet veranderen. Dat hoeft ook niet want het verleden is voorbij. Maar hoe je met jouw herinneringen omgaat, dat kan je wél veranderen. Dat is niet eenvoudig, want veel van je reacties zijn semi-automatisch. Je wordt getriggerd en boem, daar is die herinnering weer. Maar wat gebeurt er als je in kunt grijpen in die herinnering? Als je niet meer alleen bent ? Als je beseft dat je nu groot bent en allang niet meer zo hulpeloos en machteloos als toen. Dan verandert het.

Nooit meer bang zijn voor herbelevingen

Helen zorgt er voor dat je niet meer bang hoeft te zijn voor triggers en herbelevingen. Natuurlijk: fijn worden ze nooit. Niemand kijkt voor zijn plezier naar zijn of haar eigen trauma’s. Maar als je je eigen herinneringen durft te herbeleven, met hulp, met je hulpmiddelen en vanuit je volwassen ik, dan verliezen ze de doodsgreep die ze op je heden hebben. Dan kom je los van de angst.

Bevrijd van de automatische piloot

De automatismen die je hebt ontwikkeld als kind, de afweermechanismen, hebben je goed gediend. De automatische piloot heeft gezorgd dat je jouw jeugd overleefd hebt en als zodanig kan je dankbaar zijn voor deze afweermechanismen. Na de verwerking is het tijd om de stuurknuppel van je leven weer over te nemen en zelf sturing te geven aan je eigen vliegtuig.

Leven na therapie

Na therapie neem je zelf de leiding over je eigen leven. Dat is soms heel spannend, maar dat is niet erg. Het leven is een groot avontuur en daar hoort een zekere mate van spanning gewoon bij. Het is niet zomaar een ‘happy end’, maar veel meer een nieuw begin. Je gaat in je leven moeilijke en makkelijke dingen tegenkomen, leuke en vervelende ervaringen hebben, geluk en pech: Alles wat je in een normaal mensenleven kunt tegenkomen. Helen is geen toegangspoort tot de hemel, maar een toegangspoort tot het echte leven. Met ups én downs. Jouw eigen leven, om naar eigen inzicht invulling aan te geven.

Zoek jij hulp?

Therapeuten die kennis hebben van seksueel misbruik en de lange termijn effecten daarvan vindt je op: Hulpverlening na seksueel misbruik

Gastblog Marjolein: Het zwijgen doorbreken

Ik houd mijn mond stijf dicht

Vaste blogger, MarjoleinIn mijn middelbare schooltijd blokkeer ik op alles wat er aan nieuws over seksueel misbruik voorbij komt. Ik spreek niet over het onderwerp. Ik durf het gewoonweg niet. Mijn toenmalige vriendje vraagt wél wat er aan de hand is, omdat ik hem op de intieme momenten onophoudelijk afwijs, maar ook tegenover hem zwijg ik. Via zijn broer komt de vraag bij mijn zus terecht. Zij vraagt letterlijk of mijn broer mij seksueel heeft misbruikt. Ik ontken want het is te pijnlijk. Ik vertrouw haar niet.

Mijn zusje verbreekt het zwijgen

Uiteindelijk komt het verhaal niet eens uit mezelf naar buiten. Het was niet mijn keuze, maar die van mijn zusje. Zij komt in de problemen, moet naar instellingen (gesloten/open) en krijgt allemaal stempels op haar voorhoofd geplakt van wat er met haar aan de hand is. Zij vertelt over haar veel te vroege seksuele ervaringen, maar ook over die van mij. Mijn familie verwijt me dat ik nooit iets heb gezegd. En ik? Ik breek mezelf nog een beetje meer af.

Angst en schuldgevoel als raadgevers

Angst en schuldgevoelens worden mijn raadgever. Hoe slecht ook, zij zijn bekend voor mij. En nu nog zijn angst en schuldgevoelens daar waar ik ze niet wil hebben. Angst omarmt me met een dikke mistige deken van vaagheid en onzekerheid. Schuldgevoelens dwingen mij om altijd anderen centraal te stellen. Ik mis innerlijke helderheid, moed, zachtheid en mezelf. Ik creëer afstand tot mezelf en maak keuzes, die voor mij net niet of helemaal niet goed uitpakken.

Ontrouw aan mezelf

Het ‘niet dicht bij mezelf blijven’ gebeurt vooral in werksituaties. Daar waar ik het gevoel heb continue en onophoudelijk te moeten presteren. Waar geen ruimte is voor het maken van fouten. In ieder geval, dat verhaal zit in mijn hoofd gebakken en verankerd in mijn hart. Het gebeurt ook in het aangaan en behouden van relaties. Daar ben ik vaak ook niet mezelf, uit angst te verliezen.

In het oog van de storm

Het is echter niet zo dat ik verloren ben. Ik ben bezig met helen, bezig met acceptatie en het zijn in het nu. Bezig mezelf vragen te stellen te midden van stormen. Bezig om de stilte te zoeken, te onderzoeken en mezelf te vinden.

Het zwijgen doorbreken

In deze blog schrijf ik angst en schuldgevoelens van mij af. Het voelt nog heel egoïstisch en het roept enorm veel angst op. Toch stap ik door op die weg. De weg waar ik mijn vrijheid terugvind.

Recensie: ‘Kind van de zon’ Marianne Vollenhoven

Recensie van: ‘Kind van de zon’ van Marianne Vollenhoven

kind van de zon, marianne VollenhovenDit boek gaat over een kind dat seksueel misbruikt wordt en is bedoeld als leesstof voor kinderen die iets vergelijkbaars hebben meegemaakt. Om hen te ondersteunen en voor de ouders om met hun kind op een speelse manier in gesprek te raken.

Goede concrete aanwijzingen

Voor in het boek staan goede, concrete aanwijzingen over hoe je met een kind in gesprek kunt gaan over seksueel misbruik. Hoe je het boekje daarin kunt gebruiken. Wat ik persoonlijk een beetje jammer vind, is dat het onevenredig veel aandacht geeft aan traumatherapie en EMDR, terwijl er daarnaast nog heel veel mogelijk (en ook nodig) is aan therapeutische interventies.

Het verhaal zelf

Janna is een meisje dat een heleboel dingen leuk vindt en ook een heleboel dingen niet. Daar vertelt het verhaal over. Dat Janna seksueel misbruikt wordt, komt in de tekst niet heel expliciet naar buiten. Het blijft wat beknopt en weinig concreet. Wel wordt duidelijk dat het voor Janna een heel nare, donkere ervaring is en dat het een heleboel pijn doet. Als Janna om hulp vraagt blijkt dat die hulp er is en dat mensen je willen helpen om de dingen weer fijn te laten worden.

Misbruik in bredere context

Het misbruik wordt in het boekje in de bredere context van het leven besproken. Het is niet het enige wat ertoe doet en dat relativeert het seksueel misbruik, zonder het te bagatelliseren. Het boekje biedt ook hoop: het seksueel misbruik hoeft niet blijvend je hele leven te bepalen.

Mijn indruk van het boek

Ik denk dat de verdienste van het boekje er vooral in liggen dat het seksueel misbruik aanraakt zonder het al te zwaar te maken. Zeker met jonge kinderen denk ik dat het een waardevolle bijdrage kan leveren aan de begeleiding van een kind dat met seksueel misbruik te maken heeft gehad. Wat ik jammer vind is dat het seksueel misbruik niet wat explicieter wordt benoemd. Daardoor zou het de indruk kunnen wekken dat het iets is waar je niet over spreekt en dan zou het zijn doel wat mij betreft voorbij schieten.

De impact van seksueel misbruik op je zwangerschap

Seksueel misbruik heeft impact op je zwangerschap

Seksueel misbruik heeft een grote impact. Veel vrouwen weten niet dat tijdens de zwangerschap, de bevalling of het kraambed het seksueel misbruik verleden een grote rol kan spelen. Ook weten ze niet wat ze mogen en kunnen verwachten van een verloskundige.

zwijgen

Wij, Joanne de Kat en Hanna van Meijeren, zijn twee verloskunde studenten. We hebben literatuur onderzoek gedaan naar de lichamelijke en psychische gevolgen van seksueel misbruik in de zwangerschap, tijdens de bevalling en het kraambed. Ook hebben we gekeken naar de verloskundige begeleidingservaring van vrouwen die seksueel misbruikt zijn. Hieronder volgens onze belangrijkste conclusies uit het onderzoek.

Lichamelijke gevolgen

De lichamelijke gevolgen van seksueel misbruik die tijdens de zwangerschap een rol kunnen spelen zijn:

  • verhoogde kans op risicogedrag (alcoholgebruik of roken)
  • moeite hebben met de medische onderzoeken en controles
  • extreme misselijkheid
  • blaasontstekingen
  • eetstoornissen
  • verhoogde kans op vroegtijdige weeën
  • vaginisme, verkramping in het bekkenbodem gebied

Psychische gevolgen

De psychische gevolgen die tijdens de zwangerschap, bevalling en daarna voor problemen kunnen zorgen zijn:

  • extreme angst (voor onderzoeken, voor de baring, voor moederschap)
  • angsten over de moeder-kindbinding
  • herbelevingen tijdens de baring (controleverlies in het bekkengebied)
  • dissociatie
  • verstoorde lichaamsbeleving, het lichaam haten
  • niet goed om kunnen gaan met hevige emoties
  • depressieve gevoelens
  • verhoogde kans op postpartum depressie
  • post traumatische stress stoornis

“De ervaringen van de bevalling (…) en de periode erna heb ik als uh.. traumatisch ervaren”. (aldus een cliënte)

 

Te weinig gesproken over seksueel misbruik

Uit het onderzoek blijkt dat er door verloskundigen en cliënten nog te weinig gesproken wordt over seksueel misbruik. Dit komt deels doordat er op seksueel misbruik nog steeds een taboe rust en deels doordat de cliënten niet altijd weten welke impact seksueel misbruik kan hebben op de zwangerschap, bevalling en het kraambed.

Vragen naar negatieve seksuele ervaringen

Vanaf 2007 vragen verloskundigen standaard bij de intake naar een negatieve seksuele ervaring. Op deze manier proberen ze klanten uit te nodigen om het seksueel misbruik bespreekbaar te maken. Alleen als het seksueel misbruik bekend is, kan de begeleiding tijdens de zwangerschap hierop aangepast worden. Uit de ervaring van een enkeling bij wie seksueel misbruik wel uitgebreid van te voren besproken is, blijkt dat er toen minder klachten waren, vooral omdat de verloskundige begeleiding daarop is aangepast.

“Ik maakte het direct bekend… (…).. en.. zij gingen daar ook gelijk goed mee om.. (…) toen kwam er direct ook heel veel op.. en dat was ook direct van.., hoe wil je dat zien eigenlijk.. Ze begon er ook direct over, dat het bekend is..(…) dat was eigenlijk wel heel fijn hoe ze dat deden.. dat vond ik wel.” (aldus een cliënte)

 

Voorkomen is beter dan achteraf beseffen

In dit onderzoek bleek dat de meeste vrouwen pas achteraf beseften welke invloed hun verleden heeft gehad op het krijgen van een kind. Dat is jammer want met aangepaste begeleiding had hen wellicht veel leed bespaard kunnen blijven. Alle vrouwen in het onderzoek gaven aan dat zij een aangepaste begeleiding hadden willen krijgen.

Wat is van belang in de begeleiding?

Wat de onderzochte vrouwen van belang vonden in de verloskundige begeleiding is:

  • het bespreekbaar maken van seksueel misbruik
  • uitleg over de impact van seksueel misbruik
  • een vertrouwensband
  • een luisterend oor
  • het serieus nemen van de wensen
  • persoonlijke betrokkenheid van de verloskundige
  • uitleg bij alle handelingen die de verloskundige verricht
  • een coachende rol van de verloskundige

Bij de vrouwen van wie het seksueel misbruik bekend was bij de verloskundige, was er over het algemeen sprake van een positieve begeleidingservaring. De verloskundige stemde dan zijn of haar zorg af op de wensen van de cliënte.

“Het deed mij goed om te horen dat ze zei, dat ze mijn signalen zou volgen, zeg maar.. en dat ze mijn tempo zou volgen”.

Voor een enkeling was de zwangerschap zelfs een helende ervaring:

“Ik oordeel mijn lichaam vaker dan ik moet veroordelen, omdat ik de schuld bij mij leg.. En op het moment dat ik beviel en het kindje bij mij in mijn buik groeide.. dan.. ik heb daar wel respect voor gekregen.. voor mijn lichaam..”

 

Wat mag je verwachten van de verloskundige

Als je als vrouw seksueel misbruikt bent, mag je verwachten van de verloskundige dat:

  • je dit bij hem of haar, in vertrouwen, bespreekbaar kunt maken
  • hij of zij de zorg aan jou zal aanpassen
  • hij of zij advies kan geven over mogelijkheden van andere hulpverlening met wie je seksueel misbruik kunt bespreken

Het doel van al die zorgvuldigheid is dat je, ondanks de impact die seksueel misbruik met zich mee kan brengen, een onvergetelijk mooie ervaring krijgt wanneer je moeder wordt.

(Door: J. de Kat en M.H. van Meijeren, vierdejaars verloskundestudenten)

Nabericht:
Medio 2017 zal het volgende boek van Ivonne Meeuwsen over dit thema uitkomen. Houd de website in de gaten voor meer informatie.