De verwerking van het misbruik – gastblog Harry

Mijn seksueel misbruik-verwerking

Mijn vorige twee blogs gingen over de verwerking van mijn eerste trauma’s: afwijzing en emotionele verwaarlozing. Dat is voor mij een min of meer afgerond verhaal: alle puzzelstukjes liggen min of meer op de goede plek, ook emotioneel.

Met de puzzel van het seksueel misbruik dat mij is aangedaan, ben ik nog niet zo ver. Deze blog wordt dan ook geen afgerond verhaal, maar is meer een losse verzameling ervaringen, vragen en gedachten.

Oorzaak en gevolg

Een pedofiel in een kinderrijke buurt, dat is de kat op het spek binden. Sexueel misbruik is in 1955 een onbekend begrip. Alle ouders uit de straat zijn naïef op dat punt en vinden het prima, dat hun kinderen bij de buurman in en uit lopen en dat hij af en toe wil oppassen. En een gevoelig jongetje, wat hongert naar aandacht, naar vriendelijke woorden en gebaren, is een gemakkelijke prooi voor hem. Natuurlijk kan de pedofiel de verleiding dan niet weerstaan en grijpt hij zijn kans. Het zou raar zijn, als hij dat niet deed.

Rationaliseren als tussenstap

Zo’n rationele gedachte maakt niet, dat ik voorbij mijn trauma kom, maar maakt het wel wat gemakkelijker voor mij, om de gruwelijke beelden te herbeleven. Het is voor mij een tussenstap.

Zijn de gevolgen van seksueel misbruik onzichtbaar?

Welnee: ik krijg zweren, ga zwerven en wordt onbereikbaar en vreemd, schoolziek en overgevoelig voor van alles en nog wat. Er is alleen een andere verklaring dan seksueel misbruik voorhanden. Het wordt daardoor verkeerd geïnterpreteerd: die vreselijke juffrouw uit de tweede klas, waar mijn ouders toch al zo’n hekel aan hebben, krijgt de schuld. Begrijpelijk, maar wel een misser met grote gevolgen.

Hoe heeft het misbruik mijn leven beïnvloed?

Ik heb al mijn problemen altijd toegeschreven aan mijn afgewezen en verwaarloosd zijn. Ik had er immers geen idee van, dat ik ook misbruikt was. De therapeuten en opleiders, die ik bezocht, bevestigden mij helaas in dit idee.

In mijn man-zijn aangetast

Nu ik weet, dat ik misbruikt ben, kan ik er opnieuw naar kijken. Het eerste wat ik dan zie, is dat mijn mannelijkheid door het misbruik is afgepakt. Mijn mannelijke daadkracht ging ondergronds: woede, kracht, assertiviteit, weerbaarheid, maar ook het initiatief nemen, competitief zijn en mijn seksualiteit. Die agressie was al zwak doordat ik er niet mocht zijn, maar dit was de genadeklap.

Een tekening

Een tekenopdracht tijdens mijn opleiding psychosynthese: “teken je lichaam, zoals je het nu beleeft”.

‘Ik teken een mannetje met kleurloze armen en benen en een kleurloos hoofd. Er zit geen leven in. Hij heeft geen geslacht. Zijn romp teken ik groot en bolrond. Ik kleur het in met felle rode kleuren: het vuur van een vulkaan, die op uitbarsten staat. Echter: het vuur kan nergens heen, want ter hoogte van mijn keel teken ik een zware zwarte putdeksel, waar geen beweging in te krijgen is.’

 

Isolement

Door het misbruik ga ik emotioneel op slot. Zeker in mijn puberteit houd ik gewoon op, om te voelen. Ik ben ook zeer op mijn hoede en ben zeer afwerend. Door mijn afgewezen zijn voel ik me buiten het gezin gesloten, door het misbruik sluit ik mijzelf van hen af. Dit isolement ervaar ik achteraf niet alleen als negatief. Het spoort mij aan, om mijn eigen weg te zoeken.

Waarom bleef mijn misbruik zo lang onbewust?

Deze vraag intrigeert me. Zesenvijftig jaar duurt het en dat is toch ongewoon, zelfs voor zo’n heftig trauma als seksueel misbruik. Dat moet iets met mijzelf te maken hebben, want mijn misbruik duurt niet zo lang en ik was niet extreem jong.

Antwoord 1: expert in ontkenning

Ik ben heel goed in ontkennen, onderdrukken, bagatelliseren, niet voelen, rationaliseren. Dat is me met de paplepel ingegoten, al voor ik seksueel misbruikt werd. Die vaardigheid heb ik vrijwel meteen toegepast op mijn misbruikervaring. Ik heb het heel diep weggestopt.

Antwoord 2: vermijding door hard werken

Door mijn harde werken gaf ik de beelden van mijn misbruik geen ruimte om te voorschijn te komen. Het is net als met oorlogstrauma’s: die komen ook vaak pas te voorschijn na het pensioen.

Ontkenning, ontkenning en meer ontkenning

Mijn jongere broer is ook seksueel misbruikt door de buurman. Bij hem komt het veel eerder naar buiten dan bij mij: hij is dan eind veertig. Als hij zijn misbruik aan ons, zijn familie, vertelt, kan geen van ons dit horen. Ik zelf ook niet. Hij moet het een aantal keren vertellen, voordat het überhaupt doordringt.

Jarenlange ontkenning

Ik betrek wat mijn broer vertelt totaal niet op mijzelf. Ook als mijn vrouw een vermoeden uitspreekt, dat ik ook seksueel misbruikt ben, blijf ik dat jarenlang ontkennen. Pas als ik er echt niet meer om heen kan (dat beschrijf ik in een volgende blog), wil ik het echt weten. Dan komen de beelden vrij snel.

Herbeleving van het seksueel misbruik

Als de beelden van het seksueel misbruik komen, voel ik een snelle opeenvolging van allerlei emoties, maar al snel overheerst de woede, die al mijn andere gevoelens wegvaagt. Die woede blijft een week.

‘Ik verscheur de man, vertrap hem, steek zijn ogen uit, ruk zijn tong uit, trap hem in zijn buik en ballen, bijt zijn penis af, ruk zijn ballen er af, scheur en snijd hem in duizend stukken, bespuug hem, scheld hem verrot. Ik wil hem vernietigen, keer op keer op keer, tot er helemaal niets meer van hem over is.’

Mijn jarenlang opgekropte woede, haat, wraak moet er uit, ik kan het niet stoppen, ik wil dat ook niet. Mijn woede, haat en wraak zijn immers volledig gerechtvaardigd. Ik sta in mijn recht. Mijn woede blijft nog maandenlang vlak onder de oppervlakte smeulen en vlamt regelmatig op.

Wie vertel ik het?

Aan mijn vrouw kon ik mijn verhaal prima kwijt. Zij wist het eigenlijk al lang. Ik ga ook vrijwel direct naar mijn eveneens misbruikte broer. Dat is helend. Hij luistert, troost me en geeft me adviezen. Onder andere het advies dat ik selectief moet zijn tegen wie ik het zeg. Hij heeft destijds vele kwetsende, botte reacties gehad. Tegen mijn verwachting in kan ik mijn verhaal ook goed bij mijn moeder, broers en zus kwijt. Niet, dat ze me begrepen, maar ze probeerden echt te luisteren en vonden het rot voor mij. Dat geldt ook voor de weinige vrienden aan wie ik het vertelde.

Heling komt als vanzelf

Volgens mijn therapeut zal mijn bevroren emotionele, sociale en seksuele ontwikkeling nu vanzelf op gang komen. Volgens hem heb ik daar geen hulp bij nodig. En dat lijkt ook te gebeuren. Het duurt een paar maanden, maar dan komt mijn seksualiteit op gang. Ik word weerbaarder en assertiever.

Ik krijg de ene helende droom na de andere

Ik droom, dat ik met mijn vrouw op een groot plein staan. Het plein is helemaal schoon gemaakt. Wij staan naast een enorme ton, waar een grote olifant in zit: de last, die ik mijn hele leven meegesleept heb. Een eindje verder op het plein staat een grote put. Samen met mijn vrouw slepen we de ton met de olifant naar de put en gooien hem er in. We kijken over de rand van de put en zien de olifant en de ton verdwijnen. Even later gaat het water enorm bruisen en schuimen en duikt er een prachtige jonge vrouw op. Ik weet: dat is Eos, de godin van de dageraad. Zij staat voor een nieuw, fris begin, voor wedergeboorte.

 

Vallen en opstaan

Daarna glipt alle vooruitgang door mijn vingers weg. De reden is een energievretende verhuizing in twee etappes. Mijn heling stopt gewoon een jaar. Maar als we een beetje op orde zijn, barst het weer los.

Mijn stem bevrijden

Ik ga naar een stemtherapeute. Ik wil van mijn zachte, afgeknepen stem af. Ik weet: dat is niet mijn stem. Ik wil mijn stem bevrijden. Ik zing bij haar, steeds harder, ga schreeuwen en huilen en kronkel over de grond van ellende. Daarna voel ik me wekenlang intens eenzaam en verdrietig. Ik weet: ‘zo heb ik me gevoeld in de weken na het misbruik’. Ik voel het weer: ‘ik kon nergens terecht’.
Later volg ik bij haar een vierdaagse workshop. Op de laatste middag zeg ik: ik ben kracht. Dat voel ik ook. En ik heb mijn volle stem weer terug.

Conflict met de buurman: ik word getriggerd!

In diezelfde tijd krijg ik een conflict met een buurman(!) over een schutting. Het is een imposante, agressieve man. Hij lokt me in zijn tuin en scheldt me dan helemaal verrot. Ik ben verlamd van schrik. ik voel me slecht en totaal weerloos. Ik voel: ‘ik moet hier weg’, maar ik kan het niet.Het al een half uur verder als het me eindelijk lukt om weg te gaan. Ik ben totaal van slag.

Angst, weerloosheid en machteloze woede

Twee weken later herhaalt het zich op precies dezelfde manier. Ik voel angst, machteloze woede, kan er wekenlang nauwelijks van slapen. Ik zoek hulp. Ik zie, dat het niet alleen een agressieve, maar ook een heel bange man is. Ik neem afstand van hem en dat geeft mij rust. Ik realiseer me, dat ik iets dergelijks de afgelopen jaren vaker heb meegemaakt met oudere dominante mannen.

Symposium ‘Wat wél werkt’

Ik lees het boek van Ivonne Meeuwsen en ga naar het symposium in Zutphen over seksueel misbruik. Er gaat een wereld voor mij open. Ik leer dat het trauma van seksueel misbruik zich niet beperkt het misbruik zelf, maar een heel palet aan diepgaande gevolgen met zich meebrengt.

Een feest van herkenning

Het boek en symposium is voor mij een feest van herkenning. Ik voel in de zaal, dat er ook een leven mogelijk is na het misbruik. Dat het te helen is. Er heerst daar een vitale sfeer, die mij hoop en moed geeft.

Nieuwe herbeleving van het seksueel misbruik

Onlangs kreeg ik een nieuwe genuanceerdere herbeleving.

‘Ik voel hoe weerloos en willoos ik ben, als de buurman mij in zijn keuken lokt. Ik voel mijn alertheid groeien als ik merk, dat er iets raars aan het gebeuren is.’

Daarna is er een gat in mijn herinnering: geen beelden, geen gewaarwordingen, geen gevoelens. Ik verdwijn, zoiets als flauwvallen zonder vallen. Ik word overmeesterd door paniek. Ik weet nu dat dit het moment is dat ik beschadigd word. Ik kan achteraf bijna voelen hoe het gif van zijn daad zich toen in mij genesteld heeft. Dan word ik weer een beetje wakker.

‘Ik voel sensaties in mijn mond, die gepaard gaan met misselijkheid en walging. Ik word me bewust van de situatie en van het gevaar, waarin ik verkeer. Ik heb maar één gedachte: weg uit die keuken. Mijn benen gehoorzamen blindelings aan dit instinctbevel. Het voelt als overlevingsdrift. Ik ontsnap.’

 

Was het werkelijk eenmalig?

Of ik in werkelijkheid maar een keer misbruikt ben, weet ik niet. Ik wantrouw mijzelf daarin. Ik weet, dat ontkennen en bagatelliseren van moeilijke zaken een tweede natuur van mij is. Daarnaast weet ik inmiddels dat veel overlevers geneigd zijn om de duur en ernst van hun misbruik te bagatelliseren.

Rouwen om het niet geleefde leven

De afgelopen weken voel ik meer en meer pijn. Ik voel steeds, hoeveel fijner mijn leven was gelopen, als ik mij volledig had kunnen ontplooien en hoeveel meer ik dan voor mijn omgeving had kunnen betekenen. Niet geleefd leven, waar ik nog volop om moet rouwen. Ik kom daar moeilijk overheen.

De laatste weken heb ik regelmatig pijndagen. Ze komen zo maar. Het is een verscheurende pijn, diep in mijn lichaam. Het voelt, alsof ik in duizend stukken lig. Een haast onverdraaglijke pijn. Het voelt als brokken pijn, die loslaten.

Blogs schrijven helpt

Het schrijven van deze blogs is heilzaam: ik kom met mijn verhaal naar buiten. Dat naar buiten brengen gaat snel: binnen een maand heb ik de zes blogs al klaar. Maar het gaat per blog steeds stroperiger en ik krijg steeds minder energie en steeds meer pijndagen. Ik moet door een flinke weerstand heen.

Een zinvol leven?

Mijn vrouw zegt, dat helen van je trauma’s ook een zinvol leven is, ook al kom je niet volledig tot ontplooiing. Dat is geen gemakkelijk, maar wel een uitdagend leven. Ik kan haar dat nog niet van harte nazeggen.

Ik weet wel dat het een bonus is, wanneer je als partners aan elkaar kan helen en zo naar elkaar toegroeit.

Harry

Depressie, angststoornissen en je darmen

Onderzoek naar darmflora

Steeds vaker is de connectie tussen stemmingsstoornissen en de darmflora onderwerp van onderzoek. Inmiddels is duidelijk dat er een grote correlatie is tussen depressie en angststoornissen, en de staat van wat ze het ‘microbioom’ noemen: de verzameling bacteriën in je darmen. In een gezond mens, ongeveer een kilo met een grote diversiteit aan bacteriën.

Meta-onderzoek naar probiotica

In een meta-analyse van 100 onderzoeken naar de effectiviteit van de inzet van probiotica en pre-biotica in depressie en angststoornissen blijkt dat probiotica significante verbetering geven (pre-biotica lijken wel iets te doen, maar te weinig om statistisch significant te zijn). Helaas kan ik hier niet linken naar het betreffende onderzoek, om dat te lezen moet je lid zijn van MedScape, maar het gaat om onderzoek bij een populatie van in totaal 660 personen. Dat is best een groot onderzoek dus.

Wat betekent dat in de praktijk

Probiotica lijken effectief bij meerdere psychische aandoeningen, zoals ook autisme en OCD, terwijl het niets lijkt te doen bij schizofrenie en een bipolaire stoornis. Het is nog te vroeg voor definitieve uitspraken en er moet nog veel onderzoek gedaan worden naar hoe je probiotica het beste kunt toedienen. Daar zijn heel veel manieren voor, van drankjes waar het in zit, capsules of zelfs via poep-transplantatie. Maar de makkelijkste manier is via de voeding. Er zijn voedingsmiddelen die veel pro-biotica bevatten.

Pro-biotica in voeding

Voordat je allerlei poedertjes en drankjes gaat proberen, laten we eens dichter bij huis kijken. Een aantal voedingsmiddelen bevatten pro-biotica, met name gefermenteerde voeding. Wat moet je je daar bij voorstellen? Zuurkool (rauw), Kombucha, Kefir, sommige yoghurts. Daarnaast gezond eten met aandacht voor de werking van je darmen. Zelf groenten fermenteren kan ook, kijk voor inspiratie maar eens op deze facebookaccount.

Andere manieren om de darmflora te stimuleren

Naast pro-biotica kun je ook denken aan voeding die je darmen ondersteunt. Minder koolhydraten, suikers en minder voorbewerkt voedsel zijn dan de algemene richtlijn. En als je gaat experimenteren met andere voeding: jezelf monitoren: wat doet het met je ontlasting? Extra vezels toevoegen in de vorm van gebroken lijnzaad, zemelen or psylliumvezels (vlozaad) kan ook goed, mits je niet overdrijft. Zo houd je je microbioom op orde. 

Disclaimer

Ik ben geen medicus. Ik heb geen verstand van biotica, ik heb deze informatie gelezen in een artikel van Medscape.com. Ik kan en mag hierin natuurlijk geen medisch advies geven, maar het lijkt mij dat als pro-biotica mogelijk een bijdrage kunnen leveren aan het verlichten van depressie en angststoornissen, dit het proberen waard is. 

Depressie, angststoornissen en eetstoornissen

Het verband dat het artikel niet legt, maar dat volgens mij wel aandacht verdient, is tussen eetstoornissen en depressie en/of angststoornissen. Dat een eetstoornis de darmflora overhoop haalt lijkt me evident. Hoe zou het zijn als probiotica ondersteunend worden ingezet bij het herstel van een eetstoornis? 

Wat doe ik hiermee?

Inmiddels ben ik zelf begonnen met een dieet op basis van Keto, waarbij ik vooral koolhydraten en suikers weglaat. In plaats daarvan eet ik vetten en eiwitten, met groenten voor de nodige vezels. (Over het Keto-dieet kom ik een andere keer nog wel terug, daar is veel om te doen in de psychologische literatuur.) Ik neem daarbij ook psyllium en lijnzaad (met mate). Mijn darmen vinden het eerlijk gezegd nog niet leuk, maar ik voel me wel echt veel energieker dan voorheen. Ik sta tegenwoordig vroeg op! Dat heb ik mijn hele leven nog niet gedaan (nou ja, toch niet vrijwillig)

Vraag aan jullie

Mochten jullie gaan experimenteren met pro-biotica, zouden jullie hier dan jullie ervaringen willen delen? Zo kunnen anderen leren van jouw ervaring. 

 

Cursus Jeugdtrauma van Jan Bommerez

Plotseling was daar Jan Bommerez met een cursus Jeugdtrauma. Verrassend, vond ik, want ik heb Jan Bommerez heel lang geleden al eens op mijn radar gehad, toen ik nog met stichting Tientjes de armoede in Nederland te lijf ging. Zijn boek ‘Kun je een Rups Leren Vliegen?’ was toen net uit, over het verschil tussen verandering en transformatie. Een boek dat vooral in managementkringen opgang deed.

Flow, transformatie en loslaten

Hij hield zich indertijd voornamelijk bezig met thema’s als flow, transformatie en loslaten. Nogal grote begrippen die niet gemakkelijk te definieren zijn en heel eerlijk, indertijd vond ik het nogal wollig. Inmiddels zie ik daar niet veel van terug, de teksten op zijn website zijn verrassend helder.

Jeugdtrauma als zijn nieuwe thema

Jan Bommerez komt vanuit een heel ander perspectief bij het thema jeugdtrauma uit. Waar ik uit persoonlijke ervaring vanuit trauma gegroeid ben naar heling en uiteindelijk in mijn kracht ben gekomen, was zijn zoektocht: “Hoe komt het dat mensen niet in hun kracht komen?” Het antwoord op die vraag is ontwikkelingstrauma. Trauma’s in de vroege jeugd die het zenuwstelsel ontregelen en daarmee de fundering leggen voor een leven vanuit de bevriezing. Overleven in plaats van leven, zoals ik het zou zeggen.

4 gratis lessen om te proberen

Jan Bommerez heeft een online programma gelanceerd, waarbij je voor bijna 200 euro toegang krijgt voor een jaar. Of dat het waard is weet ik niet, maar het is een aanvulling op traumatherapie die mogelijk veel kan bijdragen. Vooral inzichten in hoe het lichaam tot rust gebracht kan worden, zo op het oog in elk geval.

Wie van jullie heeft het geprobeerd?

Gratis vier lessen. Heeft één van jullie dit al ervaren? Laat het me weten.

Ik heb de eerste les gekeken en ben er best blij over. Een heldere uitleg over trauma, Somatic Experiencing en een oefening waarmee je kunt beginnen je zenuwstelsel tot rust te brengen.

In een volgend blog zal ik verslag doen van hoe ik de rest van de gratis lessen heb ervaren. Wordt vervolgd …

 

 

Recensie: Onderland van Alma Mathijsen

Onderland

Onderland voorflapHet boek Onderland gaat over de binnenwereld, of zo je wilt onder-wereld, van mensen die ernstig misbruik en/of mishandeling hebben meegemaakt. Je kunt er alleen komen als je iets ergs hebt meegemaakt en de bewoners hebben ieder hun eigen manier gevonden om met hun herinneringen om te gaan.

Onderland vs. Wonderland

De titel doet sterk denken aan de klassieker Alice in Wonderland en het boek vertoont hiermee wel enige gelijkenis. Waar Alice echter terechtkomt in een min of meer vriendelijke omgeving, waar welliswaar alles anders is dan in haar bovenwereld, is de omgeving in Onderland eerder sinister.

Onderland is thuis

onderland achterflapHierin ontstaat een voor slachtoffers van seksueel misbruik een herkenbaar fenomeen. De dreiging vanuit de verschillende nachtmerries van de bewoners van Onderland lijken sterk op wat zij zelf hebben meegemaakt en voelen dan ook als een soort van thuis. De bewoners begrijpen elkaar en de hoofdpersoon vindt hier dan ook meer begrip en empathie dan in de bovenwereld. Onderland is een plek om naartoe te ontsnappen.

Dissociatie en andere oplossingen

Er niet zijn, zodat je wat er gebeurt niet meemaakt. Ontsnappen aan de herinnering van wat er gebeurd is, op welke manier dan ook. Dat is hoe de bewoners van Onderland hun jeugd overleefd hebben. Voor de één is dat een fantasiewereld waarin elke dag het Zwanenmeer wordt opgevoerd, voor de ander is het de dreunende beat op een dansfeest en een derde gebruikt kunst. De hoofdpersoon leert dat er veel manieren zijn om te ontsnappen, maar ook dat het mogelijk is om niet meer bang te zijn voor wat er in het verleden is gebeurd.

Terug naar de werkelijkheid. Of toch liever niet?

Goedwillende therapeuten trekken aan de bewoners van Onderland, om terug te komen naar de alledaagse werkelijkheid. De bewoners hebben allerlei manieren gevonden om aan deze goede bedoelingen te ontsnappen. De hoofdpersoon zoekt naar een manier terug naar de werkelijkheid, maar, als zij deze op de laatste pagina ontdekt, keert ze om en trekt zich terug in Onderland. Het land waar de waarheid er gewoon mag zijn.

Aanklacht tegen ‘Bovenland’

Ik vind het moeilijk om het boek te duiden. Enerzijds is het boek een aanklacht tegen hoe de maatschappij omgaat met slachtoffers van seksueel misbruik, al is dit niet op elke pagina evident. Het blijkt vooral uit het feit dat de bevolking van Onderland er massaal voor kiest om daar te blijven, in plaats van het liefdeloze ‘Wij weten wat goed voor je is’ van hulpverleners en anderen in de bovenwereld. In die zin is het boek herkenbaar voor veel lotgenoten die in de mangel van de hulpverlening terecht zijn gekomen. De enige hoop die het boek lijkt te bieden is dat er mensen zijn (lotgenoten) die je wél begrijpen.

Gemengde gevoelens over Onderland

Ik heb het boek in twee dagen uitgelezen en het laat me achter met gemengde gevoelens. Het boek is rauw, de scenes die het beschrijft, hoewel niet gedetailleerd, zijn expliciet. Het schuwt niet om te benoemen wat het werkelijk is, dat vind ik er fijn aan. Het boek heeft ook prettige illustraties waardoor het een beetje luchtiger wordt.

Niet onverdeeld enthousiast

Toch ben ik niet onverdeeld enthousiast en dat is vooral omdat, nu ja, gevangen blijven in Onderland is, voor mij, geen manier van leven. Het is overleven. Toch begrijp ik goed dat wat ik voor het gemak maar Bovenland noem, de bewoners van Onderland bijzonder onaantrekkelijk voorkomt. Mijn conclusie daarover is echter een andere dan die van de auteur. Ik denk dan: ‘We moeten Bovenland maar veranderen.’

Pluspunten:

  • leest vlot
  • rijk geillustreerd
  • belangrijk thema (langetermijneffecten van ernstig trauma)
  • herkenbare verhalen
  • creatieve strategieën om te overleven

Minpunten:

  • hulpverlening (en heel bovenland) wordt als één geheel weggezet
  • weinig hoopgevend voor bovenlanders.

Voor wie is Onderland geschreven

Voor mensen die zijn vastgelopen in de traditionele hulpverlening biedt dit boek veel herkenning. Zij die zelf al stevig aan de slag zijn met hun eigen traumalandschap zal het zeker ook aanknopingspunten geven om mee aan het werk te gaan. Zoek je een ander soort boek: Kijk hier voor boeken van uitgeverij Ivonne Meeuwsen.

Hulpverleners

Hulpverleners die open staan om op een andere manier te gaan kijken naar overlevingsvaardigheden van slachtoffers van seksueel misbruik, zou ik dit boek zeker aanbevelen. Raak je geïnspireerd door het boek om het anders te gaan doen? Overweeg dan om de opleiding ‘Hulp bieden na seksueel misbruik’ te komen doen.