Voor wie het niet heeft meegekregen, Gisèle Pelicot is een Franse vrouw op leeftijd die slachtoffer werd van haar eigen man én 80 andere mannen (waarvan er, tot op heden, 50 geïdentificeerd zijn) aan wie haar bewusteloze lichaam werd uitgeleend. Zij heeft de schaamte teruggegooid naar de daders door ervoor te kiezen om haar rechtszaak níet achter gesloten deuren te laten plaatsvinden. In plaats daarvan werd het breed uitgemeten in de pers. Gisteren zijn de straffen bekend gemaakt.

Wat is er gebeurd?

Meneer Pelicot drogeerde zijn vrouw en nodigde mannen uit om haar te komen verkrachten. Hij maakte gebruik van een website die vertaald ‘Zonder dat zij het weet’ is genaamd. Hij heeft de verkrachtingen gefilmd en naar alle waarschijnlijkheid verhandeld. In elk geval is het verhaal aan het licht gekomen toen meneer Pelicot aangeklaagd werd wegens het filmen van vrouwen onder de rokken. Zijn zoon heeft toen zijn computer en telefoon doorgekeken en vond de beelden van de verkrachtingen.

Heeft zij nooit iets gemerkt?

Gisèle heeft wel degelijk iets gemerkt. Haar cognitieve functie ging achteruit, dacht ze. Ze had door dat er iets niet klopte, maar, zoals zo vaak gebeurt rondom seksueel misbruik, was er een verklaring voorhanden. Ze dacht beginnende dementie, maakte zich er zorgen over. Ze bezocht haar huisarts met deze klachten. Maar omdat ze bewusteloos was tijdens de verkrachtingen had ze geen idee dat haar man haar lichaam had uitgeleend aan, door de jaren heen, waarschijnlijk rond de 200 mannen.

De schaamte moet van kant veranderen

Wat er is gebeurd, is in feite van minder belang dan wat er vervolgens aan de hand is. Haar moed en vastberadenheid om alle rechtszaken in de openbaarheid te laten behandelen, is een voorbeeld dat een schok door de wereld heeft doen gaan. Ineens worden de daders in het openbaar veroordeeld. Geen achter de schermen deals met lage straffen. “De schaamte moet van kant veranderen”, zei Gisèle en dat werd de nieuwe strijdkreet. De wereld, die rondom seksueel misbruik altijd op zijn kop stond,  komt daarmee weer rechtop.

Het recht staat hiermee ook terecht

Jarenlang en wereldwijd heeft het recht slachtoffers tekort gedaan. Voorbeelden te over van belachelijk lage straffen voor verkrachtingen, aanrandingen en jarenlang seksueel misbruik. Een voorbeeld in Nederland is de zaak Valkenburg waar, ondanks de nieuwe wettelijke eis van gevangenisstraf voor seksuele misdrijven, de daders grotendeels wegkwamen met een lachertje: 1 dag cel voor de verkrachting van een kind. Ook de rechtspraak staat door de moed van Gisèle terecht.

De schaamte voorbij

De schaamte waarmee de dader je geketend heeft, is niet van jou. Het is een verstikkende mantel die je af mag leggen. De kans die Gisèle de wereld biedt, is de schaamte terug te geven aan de dader. Het vraagt moed om je dader aan te kijken, te weten dat jou geen enkele blaam treft. Dat is wat Gisèle de wereld voorhoudt. Dat is de inspiratie voor alle slachtoffers.

Heling door moed

Deze moed brengt ook heling. Gisèle loopt met geheven hoofd de rechtszaal uit. Ze heeft ongetwijfeld nog één en ander te verwerken, maar de schaamte heeft zij succesvol teruggelegd bij de daders. Het verdriet van het verraad, door haar man die zij vertrouwde, heeft ze laten zien, zonder dat het haar brak. Daarbij steekt haar ex-man schril af en zijn lege woorden van spijt vallen op dove oren. De wereld kent Gisèle Pelicot. Dat is haar naam. De zijne zal in de vergetelheid verdwijnen. Eindelijk staat het slachtoffer centraal!

Kindertrauma

In het boek ‘Je zult maar net dat kind zijn’ doet Ankie Driessen een poging om mensen wakker te schudden en met name de omgeving van het kind te activeren om vooral in te grijpen. Met een aantal ervaringsverhalen en daarnaast de ervaringen van professionals schets zij een beeld van de effecten van trauma op kinderen.

Het voorkomen van kindertrauma

De inzet van het boek is het zo mogleijk voorkomen van kindertrauma’s, door bijvoorbeeld alerter te zijn op signalen van kinderen in de klas. Waar het boek minder goed in slaagt is om duidelijk te maken: wat zijn die signalen dan? Daarin blijft ze naar mijn idee hangen in te veel algemeenheden. Overigens is dat volgens mij ook logisch omdat de kindsignalen nogal uiteenlopend zijn.

Welke kindsignalen zijn er?

Een kind kan druk worden of juist stil en teruggetrokken. Een kind kan aandacht vragen of juist schuw de aandacht van zichzelf weghouden. Het beste antwoord is mogelijk nog van één van de geïnterviewde docenten: ‘we moeten ons veel meer voor de kinderen interesseren’.

Wordt kindertrauma herkenbaar?

Voor mij biedt het boek te weinig houvast, met name doordat er zoveel aandacht is voor kindsignalen, terwijl er weinig gesproken wordt over daders. Daar waar zij ter sprake komen, zijn de dader-ouders volgens de auteur goed willende volwassenen die hulp nodig hebben om hun kind niet te slaan, verwaarlozen of misbruiken.

Tipje van de sluier

Als maatschappij hebben we nog veel te leren over kindertrauma. Dit boek licht een klein stukje van de sluier op. Met name de bijdrage van psychiater Dirk de Wachter is daarin een welkome stem die pleit voor meer bekendheid te geven aan de gevolgen van kindertrauma.

Jonge overlevers

Twee jonge overlevers, 18 jaar, spreken over de zin van therapie in hun jeugd. Daarbij valt op dat beiden aangeven hier niet veel aan gehad te hebben. Dat het hen niet heeft geholpen om de regie over hun leven terug te pakken. Beiden geven aan wat wél heeft gewerkt: vriendschap, een maatje. Mensen met wie ze ongedwongen hun verleden konden bespreken en die niet gelijk met therapieën klaar stonden.

Meer onderzoek is nodig

Ik denk dat onderzoek naar het effect van therapie voor jonge kinderen en jongeren wel eens onderzocht mag worden in retrospectief onderzoek op de lange termijn. Ik verwacht, vanuit wat ik tegenkom in mijn praktijk, dat veel van wat er gebeurt te weinig focus heeft op trauma. Beide jongeren in dit boek geven aan dat ze er ‘misschien wel’ wat betere overlevingsvaardigheden hebben opgedaan.

Is therapie voor kinderen zinvol?

Belangrijk, natuurlijk, om erger te voorkomen, maar mij bekruipt de vraag: ‘Is het slechte therapie geweest of is therapie voor kinderen niet zinvol?’ Dit boek geeft hierop echter geen sluitend antwoord. Ik vraag me hardop af of therapie voor kinderen zinvol is als er niet ook in de omgeving van het kind veranderingen doorgezet worden.

Voor wie is dit boek?

Het boek is zinvol voor mensen die zich afvragen wat kindertrauma voor gevolgen met zich meedraagt en hoe de stand van zaken is. Het boek is enigszins gedateerd, vooral als het gaat om de hulpverlenende instanties waar het naar verwijst.

Pluspunten

• Heldere uitleg van dissociatie en vervreemding in meerdere vormen
• Onomwonden taalgebruik

Minpunten

• Niet altijd even duidelijk wat er bedoeld wordt met trauma’s
• In sommige stukken staan veel herhalingen
• Weinig specifiek

Te koop bij Bol.com

De rol van de moeder

De meeste mensen die in huiselijke kring misbruikt zijn, hebben vragen over hoe het kan dat hun moeder (of vader, maar statistisch vaker de moeder) er niets van leek te weten. In hun beleving hebben ze toch zoveel signalen laten zien. Het kán toch niet anders dan dat hun moeder dat gezien moet hebben? Hoe zit dat? En (hoe) kun je op latere leeftijd de relatie met je moeder helen?

Wegkijken

‘There are none so blind as those who will not see’

– John Heywood 1546

Wegkijken is als afweermechanisme al zo oud als de mensheid. Het is een manier om een oncomfortabele werkelijkheid niet onder ogen te hoeven zien. Om niet te hoeven weten wat je stiekem, eigenlijk, in het diepst van je hart al weet. Wegkijken gebeurt als zelfbescherming. Want als je niet meer wegkijkt, dan moet je iets. Het zien, dwingt je verantwoordelijkheid nemen voor wat er gebeurt. Zolang je dat kunt vermijden zullen veel mensen dat doen.

Waarom willen ze het niet zien?

Maar wat is nou de reden dat mensen niet voldoende nieuwsgierig zijn naar wat hun kind overkomt? Dat heeft te maken met angst en verantwoordelijkheid. De angst voor de gevolgen van het weten. De angst om een antwoord te moeten geven op wat er speelt. Angst om de ver-antwoord-elijkheid te dragen. Tenslotte is het nogal wat, om werkelijk in je bewustzijn toe te laten dat iemand die jij vertrouwt op een afschuwelijke manier misbruik maakt van dat vertrouwen en van jouw kind.

Onbekendheid

Onbekendheid speelt een rol. Wanneer mensen niet weten dat iets bestaat, zijn ze ook minder in staat te herkennen dat het er is. Dan zit het niet in je bewustzijn. Dat is waarom het zo belangrijk is dat er gepraat wordt over seksueel misbruik. Dat er duidelijk gemaakt wordt dat het juist vaak gepleegd wordt door mensen van wie je het niet verwacht. Dat het bij jou in huis of in de straat kan gebeuren.

Onbegrip

Mensen kunnen soms niet begrijpen dat dit werkelijk gebeurt. Het is nog nooit in hen opgekomen om naar kinderen te kijken met lust in hun ogen. Ze zouden zichzelf eerder met een molensteen om de nek in zee werpen, dan dat ze zich zouden vergrijpen aan een kind. Ze kunnen zich niet voorstellen dat dit niet voor iedereen zou gelden. Zoveel kwaad, dat kan toch niet?

Onmacht

Wanneer de niet misbruikende ouder (vaak de moeder, maar niet altijd) zich realiseert dat er sprake is van seksueel misbruik, is het de onmacht die mensen stil houdt. ‘Kan ik daar wat aan doen’? De misbruiker heeft overwicht of overmacht, fysiek of mentaal, over zijn omgeving. Soms is de niet misbruikende ouder zelf ook slachtoffer, van seksueel, fysiek of psychologisch geweld, waardoor zij zich extra onmachtig voelen.

Helen van de relatie met je moeder

Om de relatie met je moeder te kunnen helen, is het van belang dat je eerst zelf geheeld bent. Je kunt dan vanuit een positie van gelijkwaardigheid met elkaar praten. Ben je nog niet geheeld, dan zoek je in zo’n gesprek vaak erkenning bij je moeder, iets wat zij mogelijk niet kan bieden. Het risico is dat je jezelf opnieuw bezeert en dat je daarna juist nog meer moeite hebt in het contact met je moeder. Wanneer je je moeder niet meer nodig hebt, kun je als volwassene met haar in gesprek. Als je dat wilt, want het is niet verplicht.

Verdiep je in je moeder

Wanneer je in staat bent om als een volwassen mens, geheeld van het verleden, je te verdiepen in wie je moeder is en was, dan komt er mogelijk een moment dat je haar kunt vergeven voor haar rol. Dat vraagt van je dat je in het leven van je moeder verdiept. Hoe was haar jeugd? Met welke normen en waarden groeide zij op? Hoe ging ze om met jouw dader? Hoe ging de dader om met haar? Stel jezelf en haar vragen over haar leven.

Het gaat niet om excuses

In je zoektocht naar wie je moeder is, gaat het er niet om haar te excuseren. Er is gebeurd wat er is gebeurd. Zij heeft je niet voldoende beschermd. Wat het wel kan opleveren, is dat je meer gaat begrijpen van wat heeft gemaakt dat je moeder niet adequaat gehandeld heeft. Wederzijds begrip kan het begin zijn van een nieuwe relatie met je moeder. Een relatie gebaseerd op gelijkwaardig contact.

Relatie met je moeder? Of niet?

Wanneer je je hebt verdiept in wie je moeder was, het leven dat zij leefde, terwijl ze jou in de steek liet, wordt het mogelijk om te begrijpen en te vergeven. Zonder het te vergeten, zonder er excuses voor te maken of het te vergoeilijken. Als twee volwassenen van wie de waarheid er mag zijn. Zelfs als je moeder geen erkenning biedt, kun je er voor kiezen om met haar in relatie te blijven. Je hebt, omdat je geheeld bent, immers geen erkenning van haar nodig. Je bent vrij om te kiezen of je wel of niet met haar verder wilt.

Wat als er wél erkenning komt?

Sommige ouders kunnen, wanneer ze niet meer om de waarheid heen kunnen, wél erkenning bieden. Dat zorgt ervoor dat je vanuit een heel andere manier weer contact met je moeder kunt hebben. Je kunt dan een deel van je rol als kind weer op je nemen en zij kan haar moederrol oppakken. Dit is niet meer nodig (immers je bent geheeld) maar het kan heerlijk zijn om alsnog op je moeder te kunnen leunen als haar volwassen dochter.

Herry Vos is bestuurslid Kenniscentrum Transgenerationeel Georganiseerd Geweld en is auteur van het boek ‘Jij bent van ons’ dat onlangs uitkwam bij zijn eigen uitgeverij, over hetzelfde thema als dat waar Matroesjka over gaat. Hij schreef deze treffende recensie:

Matroesjka

Matroesjka, een boek geschreven door een overlever van sadistisch (seksueel) geweld, die vanwege haar privacy anoniem moet blijven. Inderdaad, moet blijven, in onze maatschappij, onder onze ogen.
Daarmee is direct de vraag beantwoord die sommigen misschien boven voelen komen bij de aankondiging van weer een boek over seksueel misbruik: ‘Moet dat
nou?’ Ja, dat moet.

Een boek dat confronteert

Dit is geen gemakkelijk boek. Geen boek dat je in één ademteug uitleest. Nee, je hebt pauzes nodig om bij te komen. Als lezer word je geconfronteerd met zaken die je voor onbestaanbaar en onvoorstelbaar houdt. Maar dat ze bestaan, daar twijfel je niet meer aan na het lezen ervan.

Geen gemakkelijk boek

Het is geen gemakkelijk boek, ook door de opzet. Pas als je al heel wat hoofdstukken door hebt geworsteld, wordt het duidelijk dat die opzet werkt. Geen gemakkelijk boek doordat het een aanslag doet op je eigen emoties. Ik kon het niet droog houden toen ik las welke enorme betekenis haar hond Goldy voor haar en haar kinderen heeft gehad, en hoe het overlijden voor maandenlange ontregeling zorgde.

Inzicht in hoe het werkt

Al lezend krijg je veel inzicht in hoe de binnenwereld van de schrijfster en de buitenwereld zich tot elkaar verhouden, hoe het werkt: een ingewikkelde en oh zo creatieve, dissociatieve problematiek. Voor iedere hulpverlener in de ggz die professioneel in aanraking komt met getraumatiseerde mensen zou dit boek verplichte literatuur moeten zijn.

Schokkend falen van de hulpverlening

Schokkend is het om te ervaren hoe hulpverleningsinstanties en hulpverleners falen. Keer op keer niet de signalen oppakken, niet verder kijken dan hun geprotocolleerde neus lang is. Niet meevoelend luisteren, maar (ver)oordelend. Ook werkers bij de kinder- en jeugdbescherming, en de uitkeringsinstanties behoren dit boek te lezen.

Het boek biedt hoop

Is het alleen ellende wat de klok slaat? Nee, dit boek biedt hoop. Het laat zien hoe creatief mensen kunnen zijn, hoe vasthoudend, hoe sterk. Hoe het mogelijk is dat je toch onvoorwaardelijk lief kunt hebben, al heb je die liefde zelf nooit ontvangen. Hoe je je kinderen kan beschermen al ontbrak die bescherming voor jezelf als kind en nog lang daarna. Hoe je uit kunt stijgen boven haat en wraak, ook al heb je dat je leven lang van anderen ontvangen.

Rijkdom

Dit boek – de schrijfster dus – laat zien hoe je een rijk mens kan worden, ondanks …

Herry Vos

Bestuurslid Kenniscentrum Transgenerationeel Georganiseerd Geweld,
en auteur

Het boek Matroesjka kopen kan hier.